Rehabilitacja ruchowa – zapobieganie przykurczom i powikłaniom u pacjentów w stanie wegetatywnym
Pacjenci w stanie wegetatywnym mają zachowane funkcje życiowe, jednak nie wykazują oznak świadomości. Z powodu całkowitego unieruchomienia i związanego z tym braku aktywności ruchowej, organizm takich osób bardzo szybko ulega procesom degradacyjnym. Jednym z najpoważniejszych zagrożeń są przykurcze mięśniowe oraz powikłania wynikające z długotrwałego bezruchu, takie jak odleżyny, zanik mięśni, zaburzenia krążenia czy infekcje dróg oddechowych. Dlatego właśnie rehabilitacja ruchowa stanowi jeden z najważniejszych elementów terapii pacjentów w stanie wegetatywnym, będąc przy tym nie tylko działaniem profilaktycznym, ale również formą stymulacji neurologicznej, wspierającej proces wybudzania.
Dlaczego u pacjentów w stanie wegetatywnym niezbędna jest rehabilitacja ruchowa?
Organizm człowieka jest stworzony do ruchu, a długotrwałe unieruchomienie prowadzi do wystąpienia w nim szeregu zmian patologicznych, jak zaniki mięśniowe, utrata elastyczności tkanek, przykurcze stawowe, zaburzenia krążenia, osteoporoza, odleżyny czy spowolnienie metabolizmu oraz pracy narządów wewnętrznych. Rehabilitacja ruchowa ma więc za zadanie zatrzymać lub maksymalnie ograniczyć te procesy, jednocześnie przy tym utrzymując ciało pacjenta w jak najlepszej kondycji. Jest to istotne zarówno z punktu widzenia zdrowia fizycznego pacjenta, jak i dla potencjalnej regeneracji jego mózgu.
Chcesz dowiedzieć się więcej?
Skontaktuj się z nami
Dlaczego przykurcze mięśniowe są zagrożeniem dla pacjentów w stanie wegetatywnym?
Przykurcze mięśniowe to trwałe ograniczenie ruchomości stawu, które zostało spowodowane skróceniem mięśni, ścięgien lub torebek stawowych. Gdy pacjent znajduje się w stanie wegetatywnym, to wówczas przykurcze rozwijają się bardzo szybko, już po kilku tygodniach pozostawania w bezruchu. A gdy już powstaną, to uniemożliwiają prawidłowe ułożenie pacjenta, powodują ból i napięcie tkanek, utrudniają pielęgnację, zmianę pozycji, mycie i karmienie, a także zwiększają ryzyko odleżyn. Dodatkowo w dłuższej perspektywie czasu mogą całkowicie uniemożliwić późniejszą rehabilitację funkcjonalną po wybudzeniu pacjenta. Dlatego też zapobieganie im jest jednym z głównych celów rehabilitacji ruchowej w tej grupie pacjentów.
Jak wygląda rehabilitacja ruchowa u pacjentów w stanie wegetatywnym?
Rehabilitacja ruchowa pacjentów w stanie wegetatywnym to kompleksowy proces, obejmujący różnorodne metody i techniki dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości organizmu chorego. Są to przede wszystkim ćwiczenia bierne, które u takich pacjentów stanowią podstawową formę terapii. W ich ramach fizjoterapeuta wykonuje ruchy w stawach pacjenta, ale bez jego aktywnego udziału. Dzięki takim działaniom, utrzymuje się ruchomość w stawach, nie dochodzi do skracania się mięśni i ścięgien, następuje poprawa ukrwienia tkanek, a także stymulowany jest układ nerwowy za pomocą bodźców czucia głębokiego. Ruchy są przy tym wykonywane w bezpiecznym zakresie, z zachowaniem naturalnej fizjologii stawów.
Kolejne działania w ramach rehabilitacji ruchowej to pozycjonowanie pacjenta i zmiana ułożenia jego ciała. Regularne układanie pacjenta w różnych pozycjach to bowiem kluczowa metoda profilaktyki odleżyn i zastojów krwi, odciążająca newralgiczne punkty ciała, wspierająca wentylację płuc, jak również zmniejszająca napięcie mięśniowe i ryzyko deformacji kończyn. Fizjoterapeuta stosuje tzw. pozycje terapeutyczne, które umożliwiają rozciąganie przykurczonych mięśni i wspierają symetrię ciała.
Również wykonywany jest masaż i przeprowadzana mobilizacja tkanek miękkich, a dzięki zastosowaniu tych delikatnych technik manualnych możliwa jest poprawa elastyczności mięśni, zmniejszenie ich napięcia oraz poprawa mikrokrążenia. Masaż u pacjentów w stanie wegetatywnym ma również funkcję stymulacyjną, ponieważ dostarcza bodźców dotykowych i proprioceptywnych, które aktywizują układ nerwowy.
Istotna z punktu widzenia rehabilitacji ruchowej jest tu również bierna pionizacja, polegająca na stopniowym ustawianiu pacjenta w pozycji pionowej na stole pionizacyjnym. Takie działania wspierają krążenie i oddychanie, funkcje układu pokarmowego, napięcie mięśniowe, jak również pobudzają ośrodki mózgowe reagujące na zmiany ułożenia ciała względem grawitacji. Regularna pionizacja to zatem również część terapii neurologicznej.
Z kolei dla utrzymania kończyn pacjenta w stanie wegetatywnym w prawidłowym ułożeniu, stosuje się ortezy i innego typu sprzęt wspomagający, jak szyny, wałki, kliny, poduszki przeciwodleżynowe czy specjalistyczne materace. Pozwalają one na ustabilizowanie ciała i zapobieganie jego deformacjom.
Wdraża się także techniki pozwalające na aktywację układu nerwowego nawet u pacjenta bez świadomych reakcji. Są to bodźce ruchowe i dotykowe w ramach takich metod, jak PNF czy Bobath, które wykorzystują naturalne wzorce ruchowe do pobudzania połączeń neuronalnych, a to może pozytywnie wpływać na procesy regeneracyjne w mózgu.
Co wspiera rehabilitację ruchową pacjentów w stanie wegetatywnym i jakie jest jej znaczenie?
Rehabilitacja pacjenta w stanie wegetatywnym to niewątpliwie zadanie interdyscyplinarne, a w jej procesie uczestniczą nie tylko fizjoterapeuci prowadzący terapię ruchową, ale również lekarze rehabilitacji medycznej i neurolodzy, którzy nadzorują proces, pielęgniarki dbające o prawidłowe pozycjonowanie i pielęgnację, a także terapeuci zajęciowi i psycholodzy wspierający stymulację sensoryczną. Często także rodzina pacjenta włącza się w codzienną opiekę i proste czynności terapeutyczne. To wszystko pozwala na utrzymanie ciała pacjenta w dobrej kondycji i zapobieganie powikłaniom.
Również nowoczesne rozwiązania technologiczne wspierają rehabilitację ruchową pacjentów w stanie wegetatywnym, wprowadzając do ich rehabilitacji różne innowacyjne narzędzia, jak roboty rehabilitacyjne, które wykonują precyzyjne ruchy bierne i wspomagane, systemy do mobilizacji w łóżku, aparaty do elektrostymulacji mięśni (FES) i zapobiegania ich zanikom oraz poprawy krążenia, a także pionizatory dynamiczne umożliwiające ruchy imitujące chód oraz czujniki i systemy monitoringu, które pozwalają kontrolować reakcję organizmu na terapię. Takie nowoczesne technologie zwiększają efektywność rehabilitacji, jak również umożliwiają bezpieczne prowadzenie terapii nawet u pacjentów o niestabilnym stanie zdrowia.
Aby rehabilitacja ruchowa przynosiła oczekiwane efekty, musi być prowadzona systematycznie. Wówczas pozwala na utrzymanie elastyczności mięśni i stawów, zapobiega przykurczom, odleżynom i powikłaniom krążeniowo-oddechowym, a także poprawia funkcjonowanie narządów wewnętrznych, poprawia ukrwienie i utlenowanie mózgu oraz stymuluje układ nerwowy, zwiększając szansę na reakcję organizmu. Dzięki takiej terapii, ciało pacjenta pozostaje przygotowane do dalszej rehabilitacji funkcjonalnej, jeśli nastąpi poprawa stanu neurologicznego.
Rehabilitacja ruchowa u pacjentów w stanie wegetatywnym to proces wymagający wiedzy, cierpliwości i konsekwencji, a jej głównym zadaniem jest zapobieganie powikłaniom wynikającym z bezruchu. Równie ważnym efektem jest stymulacja mózgu i utrzymanie potencjału do odzyskania funkcji neurologicznych. A każdy ruch, dotyk czy zmiana pozycji to sygnał dla organizmu, że życie trwa.